Mijn reactie op het debat tussen Susan Neiman en Bas Heijne over woke

De Amerikaans-Duitse filosofe Susan Neiman werd op 4 april jongstleden geïnterviewd door Trouw over haar boek Links is niet woke. Zij trekt in haar boek ten strijde tegen wat zij noemt het tribalisme dat linkse idealen ondermijnd. Vorige week ging essayist Bas Heijne in Arminius in Rotterdam met haar in debat. Heijne schreef daaropvolgend zijn bezwaren tegen de opvattingen van Neiman in een stuk in de NRC. Ik heb deze ontwikkeling met belangstelling gevolgd en heb het een en ander tegen woke, maar ook tegen de kritiek van Bas Heijne in te brengen.

Zowel Neiman, Heijne als ik kunnen elkaar vinden als voorstander van sommige strijd die door woke gestreden worden. Woke heeft bijvoorbeeld de kwalijke kanten van het kolonialisme op de voorgrond van het historisch besef van het Westen geplaatst. Zo ondersteun ik ook de strijd in de #metoo affaire tegen geweld op vrouwen en #blacklivesmatter tegen racisme. Wanneer we Nederlanders gaan onderscheiden als praktisch- en theoretisch geschoolde mensen in plaats van laag- en hoogopgeleid, dan zie ik dat als vooruitgang. Als een aanzienlijke groep in de samenleving, en ook de kwaliteitskranten, niet meer spreekt van blanke en donkere maar van witte en zwarte mensen, dan zal ook ik dat -na een beetje wennen- overnemen.

Zo lijkt het alsof woke in mijn ogen alleen maar goede dingen agendeert. Maar dat is niet het geval. Ik vind bijvoorbeeld dat het censureren van de kinderboeken van Roald Dahl, dat onlangs met behulp van sensitivity readers is gebeurd, een zeer slechte zaak is. We moeten boeken en burgers uit de historie in de context blijven zien van dat verleden, en niet met de moraal van vandaag boeken of mensen van toen gaan aanpassen of cancelen. Ik ben tegen die cancelcultuur. Ook alle standbeelden van figuren uit de zeventiende eeuw naar beneden halen vindt niet mijn voorkeur, liever zie ik dat er bordjes naast de standbeelden gehangen worden die de historie van context voorzien. Want mensen zijn diamanten met vele facetten aan hun identiteit. Het reduceren van iemands identiteit tot een enkel aspect, en hem/haar daarop geheel cancelen, vind ik een kwalijke zaak.  Als iemand uit het verleden een smet op zijn/haar blazoen had, dan kunnen we daarover in gesprek gaan en een nuance aanbrengen in het beeld wat we hebben.

Tot zover zijn Neiman, Heijne en ondergetekende het geloof ik wel eens.

Bas Heijne brengt in zijn stuk in de NRC onder de aandacht dat we in een nieuwe eeuw leven en dat de tijden veranderd zijn sinds de vorige eeuw. We hebben nu een veel individualistischer geworden samenleving en dito burgers. We zien dat individuen opkomen voor hun eigen (deel)zaakjes. We zijn allemaal kleine “ikjes” geworden. Heijne bestrijd Neiman niet die zegt dat woke iets tribaals  is, maar stelt dat wij inmiddels allemáál tribaal zijn geworden. Iedereen komt op voor zijn eigen zaak en stelt zich teweer tegen de maatschappij, die verandert moet worden.  Of juist niet veranderen, want de groep boeren die strijd tegen de stikstofmaatregelen, zijn ook een tribaal groepje. We vinden het dus ook op rechts, wat de tijdgeest als een bonte verzameling van individuen en kleine groepjes aanstreept. Toch is Heijnes analyse niet geheel juist.

Neiman stelt dat linkse mensen drie belangrijke opvattingen delen: universalisme (waarden en normen die voor iedereen ter wereld gelden), het onderscheid tussen recht en macht, en het voor mogelijk houden van vooruitgang.

In plaats van het universele van de menselijke waardigheid stelt woke de identiteitspolitiek, die Neiman liever het tribalisme noemt. Met tribalisme bedoelt ze het bijbelse stamgedrag, het verzamelen rond een specifieke groep. Daar krijg je afgunst en conflicten van.

Mijn mening: we verliezen een groep voor de grotere zaak: de bescherming van de democratie en het stimuleren van gedragsverandering wegens de klimaatmaatverandering. Woke graaft zich in, in haarkloverijen zoals sensitivity readers, en valt mensen zelfs aan die voor de grotere zaak aan hun kant staan. Ditzelfde zien we ook bij vegans. Die zijn zo fel op hun zaak en alleen die zaak brengen ze keer op keer onder de aandacht. Ze willen mensen een spiegel voorhouden. Daar creëren ze juist vijanden mee, want mensen willen daar niet mee geconfronteerd worden. Die gaan dan in de ontkenning of in de verdediging.

Bas Heijne zegt dat wij allemaal tribaal zijn geworden. Maar ik ben het met Neiman eens dat tribaal zorgt voor uitsluiting van de anderen. Dit heeft onverdraagzaamheid tot gevolg naar de anderen en dat je vijanden creëert met polarisatie tot gevolg. Tribalen creëren hun eigen groep en strijden dan tegen de hele maatschappij. Zelf wil ik niet tot een tribale groep behoren. Wat ik wel wil is gemeenschapszin om te strijden voor ons gemeenschappelijk doel.

Dus ik zie an sich wel positieve kanten van enkele onderwerpen die woke voorop de agenda heeft gezet, maar ik behoor kennelijk niet tot een van die groepen en wordt ook tot mijn verbijstering niet door die groepen geaccepteerd wanneer ik mijn steun betuig. Zij steunen mij op hun beurt ook niet als ik het over mijn persoonlijke tribale deelonderwerpen zou willen hebben. Dat doe ik mede daarom dan ook niet. Ik strijd liever voor de grotere, gemeenschappelijke thema’s als democratie en klimaatmaatregelen, die ik als dé uitdagingen van onze tijd zie. Vóór (delen van) het universalisme zouden eigenlijk idealiter én woke én links én rechts moeten zijn. Want democratie en klimaatmaatregelen zijn in ons aller belang.