De overlap van spiritualiteit en psychose
De overlap van spiritualiteit en psychose
Dagblad Trouw heeft een zinzoekertest gepubliceerd (https://www.trouw.nl/religie-filosofie/doe-nu-de-test-welk-type-zinzoeker-bent-u-zelf~b101c3a4/) waarin zij mensen onderverdelen in zes categorieën waarin zij zin zoeken in het leven. De categorieën zijn: de praktische zinzoeker, de emotionele zinzoeker, de rationele zinzoeker, de spirituele zinzoeker, de morele zinzoeker en de artistieke zinzoeker. Bij mij was de uitkomst dat ik een spirituele zinzoeker ben.
Dit type zoekt betekenis voorbij de materiële wereld, vaak door verbinding met iets groters dan henzelf. Zij vinden de zin van het leven in onbaatzuchtige daden, het zoeken naar diepere waarheden, en het ervaren van transcendente momenten. Hun overtuigingen, of ze nou religieus zijn of niet, bieden troost en een gevoel van verbondenheid.
Lisa Miller
Het is aangetoond in het recente wetenschappelijk onderzoek van de Amerikaanse hoogleraar psychologie Lisa Miller dat we een keuze hebben in de manier waarop we ons innerlijk leven opbouwen, en welke invloed deze keuze op ons welzijn heeft. We kunnen onze eigen houding bepalen. We kunnen onze rationele logica gebruiken om antwoorden te vinden, en door zorgvuldig door te denken kom je bij de noodzakelijke informatie. We kunnen ook bij onze innerlijke kennis te raden gaan en kiezen voor het perspectief op het leven waardoor we ons willen laten leiden.
Ik heb geleerd en leer nog steeds om voorbij een intellectuele manier te kijken om de wereld te kennen en me te laten leiden door een doorvoeld bewustzijn van het leven dat mij een opgewektheid en thuis-zijn geeft.
Zo kwam ik dan ook in mijn jongere jaren (op mijn zeventiende) toen mijn persoonlijke zoektocht een aanvang nam al snel uit bij de romans van Gerard Reve, de filosofie van Plato en de psychologie van Carl Gustav Jung. Dit was een vervolg op mijn moeders opvoeding in het spirituele waarin zij mij had voorgelezen uit de kinderbijbel en van tijd tot tijd had meegenomen naar de kerk. Ik ontwikkelde zo gaandeweg, zoals Lisa Miller het noemt, mijn ontwaakte bewustzijn.
Jungianen gaan naast droomduiding, schaduwwerk en archetypes uit van synchroniciteit om onze relatie met het zelf en datgene wat uit het leven voortkomt te onderzoeken. Een synchroniciteit is een zinvolle coïncidentie van een innerlijke met een uiterlijke gebeurtenis die zelf niet causaal verbonden is. Of iets breder: er is sprake van synchroniciteit als twee of meer gebeurtenissen min of meer tegelijkertijd optreden in een voor de betrokkene zinvol verband, dat niet noodzakelijk als causaal wordt ervaren.
De kunst is om jezelf verder dan het individuele bewustzijn te loodsen om het transcendente zelf te ontdekken, waar we vensters worden voor het collectieve onbewuste. We verblijven eigenlijk in twee werelden - de alledaagse wereld waarin we boodschappen doen, naar het werk gaan, met onze partner kibbelen, de vuilnis buiten zetten, en de bovenzintuiglijke wereld, die groter is dan een individueel leven en waar we allemaal bijhoren.
Bescherming tegen depressie
Een spiritueel kader biedt ook bescherming tegen depressie. Mijn moeder werd na haar scheiding van mijn vader depressief en daarmee liep ik -ik woonde met haar samen- ook een risico om depressief te worden. Mijn moeder had mij echter gelukkig ook een kader gegeven voor een spiritueel leven en, zo blijkt uit onderzoek, dat biedt een veel grotere bescherming tegen depressie dan het risico dat ik liep.
Wat blijkt uit onderzoek?
Het risico op depressie bij een kind is tweemaal zo groot als de moeder ook depressief is. Maar ook: een kind heeft vijf keer minder kans om depressief te worden als het spiritualiteit deelt met zijn/haar moeder. Anders gezegd: een depressie bij de moeder verdubbelt het risico op depressie bij het kind, maar de vijfvoudige bescherming van spiritualiteit betekent dat spiritualiteit minstens tweemaal zoveel betekent voor geestelijke gezondheid als de geestelijke gezondheid van de moeder.
Spiritualiteit help tegen depressie, maar niet tegen psychose
Ik ben dus in mijn leven niet depressief geworden. Wel had ik ook een kwetsbaarheid voor psychosen. Na het onvoorziene, abrupte overlijden van mijn oudere broer in 2005, ben ik in een psychose beland. Ik kwam in een existentiële fase van rouw om het verlies van mijn broer, psychotische verwarring waarbij ik niet wist wat mij overkwam, en spirituele ervaringen losstaand van het verlies van mijn broer, allemaal tegelijkertijd. Mijn herstel duurde lang.
Het is recentelijk aangetoond dat bij een spirituele ervaring dezelfde hersengebieden actief zijn als bij een psychotische ervaring. Het komt dan ook voor dat mensen die een psychotische ervaring hebben dat (deels) als een spirituele ervaring ervaren. Andersom is er het risico dat een spirituele ervaring uit kan lopen in een psychotische ervaring.
Binnen de wetenschappelijke psychiatrie en de geestelijke gezondheidszorg is er bij behandeling geen ruimte voor de spirituele ervaring. Dit wordt afgedaan als wanen en hallucinaties. Dat is enerzijds begrijpelijk maar toch ook jammer. De patiënt loopt zo de kans dat zijn/haar bonafide spirituele dimensie afgedaan wordt als irrationeel en onderdeel van de stoornis, terwijl de kunst er in zou moeten liggen de twee van elkaar te scheiden.
Daarbij aangetekend, dat een patiënt met een psychotische ervaring in de eerste plaats ziek is en behandeld moet worden. Echter, wanneer de medicatie en de behandeling werkt en de negatieve symptomen af zijn genomen, zou er bij moeten worden vermeld dat iemand met een psychotische kwetsbaarheid buiten het terugvallen wel degelijk spiritualiteit als onderdeel van de persoonlijkheid kan hebben.
Geen reden om dit te ontmoedigen. De psychiater zou een gezonde levensstijl, oppassen met alcohol, een goed waak-slaapritme en geen drugsgebruik kunnen voorschrijven, terwijl iemands spirituele kant onderzocht en geïntegreerd kan worden in iemands leven.
Mijn spiritualiteit is sindsdien gegroeid. Ik heb het geïntegreerd in mijn leven. Lisa Miller omschrijft haar ervaringen als volgt: "Ik zag steeds meer bewijzen van synchroniciteit. Het leek wel of (…) er een pad werd geopend naar het zien van steeds meer synchroniciteit. Ik had het gevoel dat ik, net als bij een klassieke zoektocht, heel langzaam open ging staan voor de leiding van helpers en helers op mijn reis. Ik werd me bewust van wat wandelaars op de Pacific Crest en de Appalachian Trail 'trail angels' noemen - mensen die voedsel, hulp en tijdelijke verlichting aanbieden aan vermoeide wandelaars. Ik had nog een lange reis voor me, vol onbekende dingen. Maar ik had niet meer het gevoel dat ik alleen was. Ik voelde dat ik door anderen op dat pad werd omarmd, gesteund en verzorgd."
Om een voorbeeld te geven van een synchroniciteit die ik ervaren heb is dat ik lopend op straat moest denken aan mijn overleden broer. Die had mij in 1986 mijn eerste cassettebandje gegeven met popmuziek. Een van de nummers die op het bandje stond was Heartbeat van Don Johnson. Een hit van lang geleden en het liedje heb ik dan ook in geen jaren meer op de radio gehoord. Überhaupt nooit op de radio gehoord. Nu liep ik op straat en moest dus spontaan aan broer denken en een moment later nader ik twee bouwvakkers die een radio aan hebben staan. Ik loop voorbij en luttele seconden later komt het liedje Heartbeat op, terwijl ik nog zit te denken aan mijn broer.
Een ander voorbeeld is dat ik op facebook een post zie van een tweedehands boekverkoper die ik ken, over de schrijver Nescio. Ik benader hem en geef aan dat ik nog niets gelezen heb van de schrijver maar dat ik wel de bundel wil bestellen die het meest bekend is. De boekverkoper zou gaan kijken of hij de bundel had liggen en hem voor mij apart leggen. Verder dacht ik nooit aan Nescio en las ook jarenlang nergens iets over de allang overleden schrijver. Ik sluit mijn iPad en ga verder met mijn dag en wilde iets uitzoeken over oosterse filosofie. Ik pak boven uit mijn studeerkamer het boek Basisboek oosterse filosofie en neem het mee naar beneden. Ik ga zitten op de bank, sla het boek open en begin te lezen. Ik ben nog bezig met de inleiding en wie schetst mijn verbazing? De auteur heeft een gedicht van Nescio opgenomen in het boek. Een boek wat verder niets met literatuur te maken heeft en waarvan ik een half uur eerder ook niet van plan was om te gaan lezen.
Wanneer ik synchroniciteit meemaak, heb ik een diep gevoel dat het universum mij laat weten dat ik op de juiste plaats ben en dat ik precies hier en nu hoor te zijn. Ik ervaar ook zeer symbolische synchroniciteiten die mij het gevoel geven dat ik geholpen en beschermd wordt en niet alleen ben. Ik ben verbonden met het leven en ik ben zeker verbonden met mijn vrouw, met mijn ouders en mijn familie. Maar ook met de levende natuur: het gras, de planten en de bomen. En met dieren. Ik heb in mijn psychoses mijn Spirit Animal ontmoet. Dit is naar Jungiaanse psychologie een voorouder, een archetype uit het collectief onbewuste. Ik ervaar een diepe connectie met al het leven.
Maar niet de hele tijd natuurlijk. Het zijn momenten die soms kort en soms langer duren. Verder is er, gelukkig ook maar, de alledaagse werkelijkheid, waarin je in het verkeer zit, in de hondenpoep kan trappen, je zorgen maakt om dingen, weet dat je moet opschieten om nog op tijd boodschappen te kunnen doen, en niet moet vergeten de pmd bak vanavond buiten te zetten. De kunst is, en dat leer ik naarmate ik ouder wordt steeds beter, om heen en weer te kunnen schakelen tussen de twee werelden waaruit het leven bestaat.
Mijn psychotische episodes kenmerken zich door gripverlies of scherpte- en concentratieverlies op de alledaagse werkelijkheid. Vaak leidt dat dan tot een groot angstgevoel. Wanneer dat angstgevoel er niet is, word ik een groot gevoel van verbondenheid en eenheid met de natuur gewaar. Het is alsof mijn materiële lichaam één grote eenheid van energie wordt die direct in verbinding staat met de mij omringende natuur. Hoewel dit als een magische gewaarwording kan overkomen, word het dan buitengewoon ingewikkeld mij te verhouden en te handhaven in de alledaagse werkelijkheid. Zoals ik al zei zijn er twee werkelijkheden, die van het spirituele en die van de afzonderlijke, materiële dingen in een dimensie van tijd en ruimte. In die alledaagse werkelijkheid moet je je verhouden in de ruimte, bijvoorbeeld in het verkeer, en in de tijd, zodat je weet wanneer je volgende afspraak is en wanneer de winkels sluiten.
In zo‘n psychotische episode is het dus van groot belang de negatieve symptomen terug te dringen met medicatie en een recept van rust, reinheid en regelmaat. De spirituele dimensie werkt als het ware contradictioneel op het terugkrijgen van de grip op de alledaagse werkelijkheid.
Wil een persoon spiritualiteit de ruimte en een plek geven in zijn/haar leven, dan is een psychotische episode niet de uitgelezen tijd om daar iets mee te doen. Wat hij/zij wel kan doen is creatief uiting geven aan zijn/haar belevingen, d.m.v. te tekenen, schilderen, te musiceren of te schrijven. Wanneer de psychose is teruggedrongen kan de persoon dan terugkijken op wat er allemaal beleefd is en er mee verder gaan.
De wetenschappelijke psychiatrie biedt dan ook geen uitkomst om een stimulatie of kader te bieden voor spiritualiteit. Althans wanneer de persoon in een episode zit. Wordt er na de episode een vervolgtraject ingegaan met psychotherapie dan kan middels gesprekken de hulpverlener helpen de spirituele dimensie van de cliënt in te bedden in zijn/haar leven.
Het is dan ook aan te bevelen om in de psychiatrie ruimte te maken om cursussen en gespreksmogelijkheden aan te bieden op het vlak van geestelijke verzorging en spiritualiteit. Want dit zijn wezenlijke onderdelen van de totale persoonlijkheid van cliënten en zullen zeker kunnen helpen voor mensen die op weg zijn naar hun herstel.
Verder lezen:
-Lisa Miller/ Het ontwaakte bewustzijn
-Carl Jung/ Verzameld werk
-https://link.springer.com/article/10.1007/BF03087892
-Mijn blog Platonist in laatmoderne tijden https://baarsbeschouwt.blogspot.com
-Mijn blog Psychosegevoeligheid: wat is het? https://baarsbeschouwt.blogspot.com
Het is aangetoond in het recente wetenschappelijk onderzoek van de Amerikaanse hoogleraar psychologie Lisa Miller dat we een keuze hebben in de manier waarop we ons innerlijk leven opbouwen, en welke invloed deze keuze op ons welzijn heeft. We kunnen onze eigen houding bepalen. We kunnen onze rationele logica gebruiken om antwoorden te vinden, en door zorgvuldig door te denken kom je bij de noodzakelijke informatie. We kunnen ook bij onze innerlijke kennis te raden gaan en kiezen voor het perspectief op het leven waardoor we ons willen laten leiden.
Ik heb geleerd en leer nog steeds om voorbij een intellectuele manier te kijken om de wereld te kennen en me te laten leiden door een doorvoeld bewustzijn van het leven dat mij een opgewektheid en thuis-zijn geeft.
Zo kwam ik dan ook in mijn jongere jaren (op mijn zeventiende) toen mijn persoonlijke zoektocht een aanvang nam al snel uit bij de romans van Gerard Reve, de filosofie van Plato en de psychologie van Carl Gustav Jung. Dit was een vervolg op mijn moeders opvoeding in het spirituele waarin zij mij had voorgelezen uit de kinderbijbel en van tijd tot tijd had meegenomen naar de kerk. Ik ontwikkelde zo gaandeweg, zoals Lisa Miller het noemt, mijn ontwaakte bewustzijn.
Jungianen gaan naast droomduiding, schaduwwerk en archetypes uit van synchroniciteit om onze relatie met het zelf en datgene wat uit het leven voortkomt te onderzoeken. Een synchroniciteit is een zinvolle coïncidentie van een innerlijke met een uiterlijke gebeurtenis die zelf niet causaal verbonden is. Of iets breder: er is sprake van synchroniciteit als twee of meer gebeurtenissen min of meer tegelijkertijd optreden in een voor de betrokkene zinvol verband, dat niet noodzakelijk als causaal wordt ervaren.
De kunst is om jezelf verder dan het individuele bewustzijn te loodsen om het transcendente zelf te ontdekken, waar we vensters worden voor het collectieve onbewuste. We verblijven eigenlijk in twee werelden - de alledaagse wereld waarin we boodschappen doen, naar het werk gaan, met onze partner kibbelen, de vuilnis buiten zetten, en de bovenzintuiglijke wereld, die groter is dan een individueel leven en waar we allemaal bijhoren.
Bescherming tegen depressie
Een spiritueel kader biedt ook bescherming tegen depressie. Mijn moeder werd na haar scheiding van mijn vader depressief en daarmee liep ik -ik woonde met haar samen- ook een risico om depressief te worden. Mijn moeder had mij echter gelukkig ook een kader gegeven voor een spiritueel leven en, zo blijkt uit onderzoek, dat biedt een veel grotere bescherming tegen depressie dan het risico dat ik liep.
Wat blijkt uit onderzoek?
Het risico op depressie bij een kind is tweemaal zo groot als de moeder ook depressief is. Maar ook: een kind heeft vijf keer minder kans om depressief te worden als het spiritualiteit deelt met zijn/haar moeder. Anders gezegd: een depressie bij de moeder verdubbelt het risico op depressie bij het kind, maar de vijfvoudige bescherming van spiritualiteit betekent dat spiritualiteit minstens tweemaal zoveel betekent voor geestelijke gezondheid als de geestelijke gezondheid van de moeder.
Spiritualiteit help tegen depressie, maar niet tegen psychose
Ik ben dus in mijn leven niet depressief geworden. Wel had ik ook een kwetsbaarheid voor psychosen. Na het onvoorziene, abrupte overlijden van mijn oudere broer in 2005, ben ik in een psychose beland. Ik kwam in een existentiële fase van rouw om het verlies van mijn broer, psychotische verwarring waarbij ik niet wist wat mij overkwam, en spirituele ervaringen losstaand van het verlies van mijn broer, allemaal tegelijkertijd. Mijn herstel duurde lang.
Het is recentelijk aangetoond dat bij een spirituele ervaring dezelfde hersengebieden actief zijn als bij een psychotische ervaring. Het komt dan ook voor dat mensen die een psychotische ervaring hebben dat (deels) als een spirituele ervaring ervaren. Andersom is er het risico dat een spirituele ervaring uit kan lopen in een psychotische ervaring.
Binnen de wetenschappelijke psychiatrie en de geestelijke gezondheidszorg is er bij behandeling geen ruimte voor de spirituele ervaring. Dit wordt afgedaan als wanen en hallucinaties. Dat is enerzijds begrijpelijk maar toch ook jammer. De patiënt loopt zo de kans dat zijn/haar bonafide spirituele dimensie afgedaan wordt als irrationeel en onderdeel van de stoornis, terwijl de kunst er in zou moeten liggen de twee van elkaar te scheiden.
Daarbij aangetekend, dat een patiënt met een psychotische ervaring in de eerste plaats ziek is en behandeld moet worden. Echter, wanneer de medicatie en de behandeling werkt en de negatieve symptomen af zijn genomen, zou er bij moeten worden vermeld dat iemand met een psychotische kwetsbaarheid buiten het terugvallen wel degelijk spiritualiteit als onderdeel van de persoonlijkheid kan hebben.
Geen reden om dit te ontmoedigen. De psychiater zou een gezonde levensstijl, oppassen met alcohol, een goed waak-slaapritme en geen drugsgebruik kunnen voorschrijven, terwijl iemands spirituele kant onderzocht en geïntegreerd kan worden in iemands leven.
Mijn spiritualiteit is sindsdien gegroeid. Ik heb het geïntegreerd in mijn leven. Lisa Miller omschrijft haar ervaringen als volgt: "Ik zag steeds meer bewijzen van synchroniciteit. Het leek wel of (…) er een pad werd geopend naar het zien van steeds meer synchroniciteit. Ik had het gevoel dat ik, net als bij een klassieke zoektocht, heel langzaam open ging staan voor de leiding van helpers en helers op mijn reis. Ik werd me bewust van wat wandelaars op de Pacific Crest en de Appalachian Trail 'trail angels' noemen - mensen die voedsel, hulp en tijdelijke verlichting aanbieden aan vermoeide wandelaars. Ik had nog een lange reis voor me, vol onbekende dingen. Maar ik had niet meer het gevoel dat ik alleen was. Ik voelde dat ik door anderen op dat pad werd omarmd, gesteund en verzorgd."
Om een voorbeeld te geven van een synchroniciteit die ik ervaren heb is dat ik lopend op straat moest denken aan mijn overleden broer. Die had mij in 1986 mijn eerste cassettebandje gegeven met popmuziek. Een van de nummers die op het bandje stond was Heartbeat van Don Johnson. Een hit van lang geleden en het liedje heb ik dan ook in geen jaren meer op de radio gehoord. Überhaupt nooit op de radio gehoord. Nu liep ik op straat en moest dus spontaan aan broer denken en een moment later nader ik twee bouwvakkers die een radio aan hebben staan. Ik loop voorbij en luttele seconden later komt het liedje Heartbeat op, terwijl ik nog zit te denken aan mijn broer.
Een ander voorbeeld is dat ik op facebook een post zie van een tweedehands boekverkoper die ik ken, over de schrijver Nescio. Ik benader hem en geef aan dat ik nog niets gelezen heb van de schrijver maar dat ik wel de bundel wil bestellen die het meest bekend is. De boekverkoper zou gaan kijken of hij de bundel had liggen en hem voor mij apart leggen. Verder dacht ik nooit aan Nescio en las ook jarenlang nergens iets over de allang overleden schrijver. Ik sluit mijn iPad en ga verder met mijn dag en wilde iets uitzoeken over oosterse filosofie. Ik pak boven uit mijn studeerkamer het boek Basisboek oosterse filosofie en neem het mee naar beneden. Ik ga zitten op de bank, sla het boek open en begin te lezen. Ik ben nog bezig met de inleiding en wie schetst mijn verbazing? De auteur heeft een gedicht van Nescio opgenomen in het boek. Een boek wat verder niets met literatuur te maken heeft en waarvan ik een half uur eerder ook niet van plan was om te gaan lezen.
Wanneer ik synchroniciteit meemaak, heb ik een diep gevoel dat het universum mij laat weten dat ik op de juiste plaats ben en dat ik precies hier en nu hoor te zijn. Ik ervaar ook zeer symbolische synchroniciteiten die mij het gevoel geven dat ik geholpen en beschermd wordt en niet alleen ben. Ik ben verbonden met het leven en ik ben zeker verbonden met mijn vrouw, met mijn ouders en mijn familie. Maar ook met de levende natuur: het gras, de planten en de bomen. En met dieren. Ik heb in mijn psychoses mijn Spirit Animal ontmoet. Dit is naar Jungiaanse psychologie een voorouder, een archetype uit het collectief onbewuste. Ik ervaar een diepe connectie met al het leven.
Maar niet de hele tijd natuurlijk. Het zijn momenten die soms kort en soms langer duren. Verder is er, gelukkig ook maar, de alledaagse werkelijkheid, waarin je in het verkeer zit, in de hondenpoep kan trappen, je zorgen maakt om dingen, weet dat je moet opschieten om nog op tijd boodschappen te kunnen doen, en niet moet vergeten de pmd bak vanavond buiten te zetten. De kunst is, en dat leer ik naarmate ik ouder wordt steeds beter, om heen en weer te kunnen schakelen tussen de twee werelden waaruit het leven bestaat.
Mijn psychotische episodes kenmerken zich door gripverlies of scherpte- en concentratieverlies op de alledaagse werkelijkheid. Vaak leidt dat dan tot een groot angstgevoel. Wanneer dat angstgevoel er niet is, word ik een groot gevoel van verbondenheid en eenheid met de natuur gewaar. Het is alsof mijn materiële lichaam één grote eenheid van energie wordt die direct in verbinding staat met de mij omringende natuur. Hoewel dit als een magische gewaarwording kan overkomen, word het dan buitengewoon ingewikkeld mij te verhouden en te handhaven in de alledaagse werkelijkheid. Zoals ik al zei zijn er twee werkelijkheden, die van het spirituele en die van de afzonderlijke, materiële dingen in een dimensie van tijd en ruimte. In die alledaagse werkelijkheid moet je je verhouden in de ruimte, bijvoorbeeld in het verkeer, en in de tijd, zodat je weet wanneer je volgende afspraak is en wanneer de winkels sluiten.
In zo‘n psychotische episode is het dus van groot belang de negatieve symptomen terug te dringen met medicatie en een recept van rust, reinheid en regelmaat. De spirituele dimensie werkt als het ware contradictioneel op het terugkrijgen van de grip op de alledaagse werkelijkheid.
Wil een persoon spiritualiteit de ruimte en een plek geven in zijn/haar leven, dan is een psychotische episode niet de uitgelezen tijd om daar iets mee te doen. Wat hij/zij wel kan doen is creatief uiting geven aan zijn/haar belevingen, d.m.v. te tekenen, schilderen, te musiceren of te schrijven. Wanneer de psychose is teruggedrongen kan de persoon dan terugkijken op wat er allemaal beleefd is en er mee verder gaan.
De wetenschappelijke psychiatrie biedt dan ook geen uitkomst om een stimulatie of kader te bieden voor spiritualiteit. Althans wanneer de persoon in een episode zit. Wordt er na de episode een vervolgtraject ingegaan met psychotherapie dan kan middels gesprekken de hulpverlener helpen de spirituele dimensie van de cliënt in te bedden in zijn/haar leven.
Het is dan ook aan te bevelen om in de psychiatrie ruimte te maken om cursussen en gespreksmogelijkheden aan te bieden op het vlak van geestelijke verzorging en spiritualiteit. Want dit zijn wezenlijke onderdelen van de totale persoonlijkheid van cliënten en zullen zeker kunnen helpen voor mensen die op weg zijn naar hun herstel.
Verder lezen:
-Lisa Miller/ Het ontwaakte bewustzijn
-Carl Jung/ Verzameld werk
-https://link.springer.com/article/10.1007/BF03087892
-Mijn blog Platonist in laatmoderne tijden https://baarsbeschouwt.blogspot.com
-Mijn blog Psychosegevoeligheid: wat is het? https://baarsbeschouwt.blogspot.com
Reacties
Een reactie posten